Zastanawiałeś/aś się dlaczego ciężko Ci otworzyć się przed innymi, zaufać im? Dlaczego nikt Cię nie rozumie? Dlaczego czasem godzisz się na coś, mimo, że robisz to wbrew sobie? Czemu stawiasz innych wyżej niż siebie? Kim właściwie jesteś, czego pragniesz? Dlaczego inni nie robią tego co powinni, mimo, że jasno komunikujesz czego od nich oczekujesz? A może myślisz, że gdyby inni odkryli jaki/a naprawdę jesteś, to nie zaakceptowaliby Cię? – każde z tych pytań wiąże się z innym schematem. Każdy z nas ma „jakieś” schematy. Każdy z nas „jakoś” sobie z nimi radzi. Na terapię zgłaszamy się zazwyczaj wtedy, gdy nasze sposoby radzenia sobie przestają działać. Jeśli któreś z tych pytań jest Ci wyjątkowo bliskie, zarówno poznawczo jak i emocjonalnie, może warto rozważyć Terapię Schematów.
Czym jest Terapia Schematów?
Terapia Schematów została opracowana przez Jeffreya Younga i jego współpracowników. Wywodzi się z Terapii Poznawczo-Behawioralnej. Została stworzona z myślą o pacjentach, którzy nie reagowali na klasyczną Terapię Poznawczo-Behawioralną. Na początku, była skierowana głównie do pacjentów z zaburzeniami osobowości, którzy zgłaszali się terapię z powodu lęku, depresji, zaburzeń snu. Te osoby nie robiły jednak postępów lub po zakończeniu terapii doświadczały nawrotów. Obecnie stosowana jest również u osób, które rozpoznają u siebie trwające przez całe życie, chroniczne problemy. Często opisywane w następujący sposób: „mam tak od zawsze”, „nie pamiętam kiedy to się zaczęło, taki już jestem”. Takie wypowiedzi + objawy kierują mnie w stronę nieadaptacyjnych schematów.
Schemat jest to ogólny wszechogarniający motyw lub wzorzec, na który składają się Twoje wspomnienia, emocje, przekonania i doznania z ciała. Schemat dotyczy Ciebie i relacji z innymi, kształtuje się w okresie dzieciństwa/dojrzewania i jest rozwijany przez całe życie. Kiedy jest silny lub zaktywizowany, w znacznym stopniu utrudnia funkcjonowanie. Trudno go zmienić, schematy „walczą” o przetrwanie.
Aktualnie wyróżnia się 18 schematów, których nie będę tu szczegółowo omawiać, ale chciałabym rzucić na nie trochę światła:
Osoby ze schematami z obszaru I mają trudność w tworzeniu satysfakcjonujących związków z innymi, zarówno romantycznych jak i przyjacielskich. Towarzyszy im przekonanie, że potrzeba miłości, opieki, stabilności, bezpieczeństwa, przynależności – nie zostanie zaspokojona.
Obszar II mieści w sobie schematy, które przejawiają się w trudnościach odseparowania się od rodziny i nieumiejętności niezależnego funkcjonowania na poziomie podobnym do rówieśników. Pacjenci, którzy mają schematy z tego obszaru w obszarze kompetencji czują się jak dzieci.
Schematy z obszaru III wiążą się z niewykształceniem wystarczających wewnętrznych granic, dotyczących samodyscypliny i zasady wzajemności. Osoby te często mają trudność z szanowaniem praw innych, respektowaniem odmiennego zdania, współpracą, wywiązywaniem się z zadań na czas, czy realizacją celów mających charakter długoterminowy.
Obszar IV tworzą schematy charakteryzujące osoby, które z powodu obawy przed zemstą lub utraty emocjonalnej bliskości czy aprobaty, stawiają cudze potrzeby ponad własne. Na terapię zgłaszają się z powodu braku pomysłu co robić z własnym życiem, z powodu bólu somatycznego nieznanego pochodzenia lub wybuchów złości.
Na koniec, osoby mające schematy z obszaru V, tłumią swoje spontaniczne emocje i reakcje. To często perfekcjoniści, którzy kosztem szczęścia, relaksu, relacji z innymi próbują sprostać swoim wysokim wymaganiom. Często wymagają nie tylko od siebie, ale również od innych.
Jak powstają schematy?
Źródłem schematów są niezaspokojone potrzeby emocjonalne oraz temperament emocjonalny.
Zacznijmy od potrzeb. W literaturze wyróżnia się 5 podstawowych potrzeb emocjonalnych, które uważa się za uniwersalne.
- Bezpieczne przywiązanie (bezpieczeństwo, opieka, troska, akceptacja)
- Autonomia, kompetencja i poczucie tożsamości
- Wolność wyrażania prawdziwych potrzeb i emocji
- Spontaniczność i zabawa
- Realistyczne granice i samokontrola
Z punktu widzenia psychologii, jeśli potrafisz zaspokajać powyższe potrzeby w adaptacyjny sposób – to znaczy, że jesteś zdrowy 🙂 (Słowo adaptacyjny rozumiem tutaj jako nie krzywdzący, szanujący siebie i innych)
Rola temperamentu jest o tyle istotna, że dzieci różnią się sposobem reagowania na te same okoliczności. Poniżej przedstawiam wymiary temperamentu, które są względnie stałe i prawdopodobnie mają duży wpływ na powstawanie schematów.
Co wyróżnia Terapię schematów?
Terapia Schematów ma swoje potwierdzenie w badaniach empirycznych. Badania pokazują, że osoby z zaburzeniami osobowości prowadzone Terapią Schematów, rzadziej wypadały z terapii, niż pacjenci z tym rozpoznaniem prowadzeni klasyczną Terapią Poznawczo-Behawioralną. Terapia Schematu, podobnie jak Poznawczo-Behawioralna, opiera się na protokołach (protokół jest to plan pracy terapeuty, który pozwala określić długość terapii). Podobnie jak w klasycznej Terapii Poznawczo- Behawioralnej korzysta się z wystandaryzowanych technik:poznawczych (zmiany sposobu myślenia) i behawioralnych (zmiany sposobu zachowania), mocniejszy nacisk kładzie się jednak na techniki „doświadczeniowe” czyli skoncentrowane na emocjach oraz relacje terapeutyczną. Długość terapii zależy od złożoności problemu. W porównaniu do klasycznej Terapii Poznawczo-Behawioralnej, Terapia Schematu trwa dłużej. Dolna granica to około 50 sesji, co jest równe rocznej terapii.
Co to są Tryby? Na czym polega praca z Trybami?
Praca z Trybami jest jedną z technik terapeutycznych, stosowanych w Terapii Schematu. Tryb to aktualny stan emocjonalny powiązany ze schematem, może się często zmieniać lub wykazywać się wyjątkową trwałością.
Wyróżniamy 9 Trybów:
- 4 Tryby Dziecięce (Wrażliwe Dziecko, Złoszczące się dziecko, Impulsywne/Niezdyscyplinowane Dziecko i Szczęśliwe Dziecko),
- 2 Tryby Rodzicielskie (Krytyczny Rodzic i Wymagający Rodzic)
- 3 Tryby Radzenia Sobie (Uległy Poddany, Odłączony Obrońca, Nadmierny Kompensator – co odpowiada kolejno: potwierdzaniu, unikaniu i ataku lub kontroli).
- Ostatnim Trybem jest Tryb Zdrowego Dorosłego, który ma za zadanie zarządzać pozostałymi Trybami.
Na Terapii nauczysz się identyfikować te Tryby u siebie, jeżeli będzie taka potrzeba poszukasz również ich źródła. Kolejnym krokiem będzie powiązanie Trybów z obecnymi problemami i objawami, szukanie plusów dotyczących modyfikacji tych Trybów oraz dotarcie do Wrażliwego Dziecka. Tryb Wrażliwego Dziecka ułatwi identyfikację Twoich potrzeb oraz umożliwi Ci pracę nad ich zaspokojeniem. Nauczysz się prowadzić dialog z Trybami oraz przekładać te umiejętności na sytuację z życia codziennego.
Czy są przypadki kiedy Terapia Schematów jest niewskazana?
Tak. Kiedy pacjent przeżywa kryzys życiowy, cierpi na mocno nasilone zaburzenia z tzw. Osi I (np. głęboka depresja, nasilone zaburzenia lękowe), nadużywa alkoholu/narkotyków, jest psychotyczny lub problem z którym się zgłasza ma wyraźnie charakter sytuacyjny, wtedy Terapia Schematów nie jest wskazana lub powinna zostać przesunięta w czasie.
…Terapia Schematów przypomina trzęsienie ziemi – traci się grunt pod nogami. Czasem towarzyszy temu poczucie utraty siebie. Daje możliwość zweryfikowania swojego doświadczania świata, robiąc tym samym w Twoim życiu rewolucje… ale kiedy pył opadnie, pozwala stanąć na własnych nogach i pewnie ruszyć przed siebie…
Bibliografia:
- Terapia Schematów w praktyce. A. Arntz, G. Jacob
- Terapia Schematów. Przewodnik praktyka. J.Young, J. Klosko, M.Weishaar
- Program sposobu zmiany życia. J Young, J.Klosko
