Tykająca bomba… gdy wybucha powoduje rozległe zniszczenia. Złość, która znalazła ujście uruchamia lawinę innych równie trudnych emocji: wstydu, poczucia winy, lęku, smutku. Ciągłe rozdarcie między idealnym a niedoskonałym, między miłością a nienawiścią. Brak spójnego obrazu świata i siebie, niezdecydowanie, wszechogarniające, targające emocje, ciągłe wahania nastrojów, lęk przed odrzuceniem i lęk przed samym sobą, własnymi reakcjami. Tonięcie w lęku – czując bliskość i czekając na jej utratę… Ciągłe balansowanie między czarnym a białym. Pochłaniająca pustka, w której nie ma już nic… Stabilna niestabilność… ciągła walka.

Wokół zaburzenia osobowości Borderline (BPD- Borderline Personality Disorder) narosło wiele krzywdzących mitów. W tym artykule chciałabym odnieść się do kilku z nich. Celem nie jest usprawiedliwianie zachowań, które mogą krzywdzić, ale dostarczenie informacji, które pozwolą Ci spojrzeć na te osoby w szerszym kontekście i/lub z innej perspektywy.

„Osoby z borderline i ich bliscy żyją w dwóch różnych światach, które co prawda współwystępują w przestrzeni ale nie zawsze w czasie. Zrozumienie „prawdziwego” świata jest dla mnie równie trudne jak dla was pojęcie naszego świata”

Welcome to Oz

Potocznie używa się sformułowania Border, natomiast w ICD-10 kryteriów będziemy szukać pod nazwą Osobowość chwiejna emocjonalnie. Znajdziemy tam dwa typy: Impulsywny i Borderline (inaczej z pogranicza). Osoba cierpiąca na to zaburzenie charakteryzuje się:

• Zmiennością nastroju, emocje zmieniają się szybko, są intensywne i ciężko je zneutralizować
• Gorączkowymi wysiłkami uniknięcia rzeczywistego lub wyimaginowanego porzucenia, pomijając samouszkodzenia i próby samobójcze zawarte w innym kryterium.
• Impulsywnymi zachowaniami, przejawiającymi się w dwóch potencjalnie szkodliwych dla niej obszarach aktywności np. niekontrolowane wydawanie pieniędzy, nieostrożna jazda samochodem, ryzykowne zachowania seksualne, napady obżarstwa, nadużywanie substancji psychoaktywnych.
• Czarno-białym myśleniem, widzą rzeczywistość i relacje w sposób idealizujący albo dewaluujący. Osobom z BPD ciężko jest zintegrować dobre i złe cechy osoby – dlatego postrzegają je zazwyczaj poprzez pryzmat ostatniego spotkania (lawirowanie między skrajnościami nazywamy rozszczepieniem)
• Sprzecznymi emocjami, jednocześnie odczuwają lęk przed opuszczeniem i obawę przed bliskością (pochłonięciem lub kontrolą ze strony innych).
• Doświadczaniem pustki, osoby z BPD na zmianę doświadczają silnych emocji (lęku, wstydu, poczucia winy, złości, smutku) i ich całkowitego braku.
• Niestabilnym poczuciem tożsamości, często rozsypują się w środku, nie wiedzą kim są, czego pragną. Czasem dopasowują się do osób, z którymi aktualnie przebywają stając się kimś kim chcieliby być.
• Przywiązywaniem zbyt dużej wagi do negatywnych aspektów zdarzeń, co sprawia, że osoby te często nie doceniają swoich możliwości i wyolbrzymiają problemy.
• nawracającymi zachowaniami, gestami lub groźbami samobójczymi albo działaniami o charakterze samouszkodzeń.
• przelotnymi, związanymi ze stresem, myślami paranoicznymi, urojeniami lub poważnymi symptomami dysocjacyjnymi.

Ludzie z borderline często zdają sobie sprawę ze swoich problematycznych zachowań, jednak intensywność doświadczanych emocji utrudnia wybór innej reakcji. Chaos, który im towarzyszy skutkuje nadmierną wrażliwością, roztargnieniem, impulsywnością, intensywnymi emocjami. Chęć ukojenia wewnętrznego bólu prowadzi do zachowań autodestrukcyjnych np. samookaleczeń i prób samobójczych.

„Próby zdefiniowania borderline przypominają obserwowanie lampy lava: to, co masz przed oczyma, ciągle się zmienia. Choroba nie tylko prowadzi do niestabilności, ale również ją symbolizuje”

Janice Cauwels, Imbroglio: Rising to the
challenges of borderline personality disorder

Po postawieniu diagnozy, zazwyczaj zaczyna się szukanie informacji. W gabinecie i po za nim, słyszałam mnóstwo szkodliwych mitów na temat borderline. Demotywują one do pracy i zabierają nadzieję na to, że może być lepiej, a może*. Terapia przy wspólnych siłach zacznie przynosić efekty, ponadto wraz z wiekiem objawy stają się mniej intensywne.

*więcej o terapii przeczytasz w artykule Ewy Cwalina „Przegąld Terapii Poznawczo-Behawioralnych stosowanych w leczeniu zaburzeń osobowości typu borderline”

Poniżej odnoszę się do kilku stwierdzeń, które najczęściej zdarza mi się słyszeć.

Osoby z BPD mają niski poziom inteligencji emocjonalnej.

To mit. Nie można tego tak uogólniać. Hipoteza wzięła się z założenia, że osoby z BPD mają trudność z regulacją emocji. Regulacja emocji jest jednym z elementów wchodzących w skład inteligencji emocjonalnej. Wyniki potwierdzają, że osoby z BPD regulują emocje w sposób „mniej konstruktywny” niż grupa kontrolna. Nie ma natomiast żadnych różnic między grupami jeśli chodzi o inteligencje emocjonalną, co więcej wyniki były niemal identyczne*. Oznacza to, że osoba z BPD może mieć poziom inteligencji powyżej przeciętnej, może być empatyczna, samoświadoma, sumienna itd.

*więcej o wspomnianych badaniach można przeczytać w artykule  Anny Pastuszek „Strategie regulacji emocji a inteligencja emocjonalna  u pacjentów z zaburzeniem osobowości borderline”

Osoby z BPD okaleczają się, żeby manipulować otoczeniem.

Zazwyczaj samookaleczanie pełni funkcję regulacji emocji, zapełniania pustki, karania innych lub samokarania. Zdarza się, że osoba z borderline samookalecza się, bo chce pokazać innym jak cierpi. Nie nazwałabym jednak tego manipulacją, a rozpaczliwym wołaniem o pomoc. Intensywność z jaką osoby z BPD doświadczają emocji, często są dla nich nie do zniesienia, ból fizyczny często pozwala odciąć się od emocji i jest łatwiejszy do wytrzymania.

„Osoby cierpiące na borderline są jak ludzie z oparzeniami trzeciego stopnia obejmującymi 90% powierzchni ich ciała. Pozbawione warstwy emocjonalnej, odczuwają potworny ból przy najmniejszym dotknięciu czy ruchu.”

M. Linehan

Osoby z BPD są agresywne.

I tak i nie ;).  Złość osób z BPD jest silna, gwałtowna i nieprzewidywalna, co może prowadzić do zachowań agresywnych i często tak bywa. Są też osoby cierpiące na to zaburzenie, które nie potrafią wyrażać złości. Boją się, że wyrażenie złości doprowadzi do utraty kontroli lub odwetu ze strony innych.

Osoby z BPD są uzależnione od alkoholu, narkotyków i seksu.

Często tak się zdarza, ale nie zawsze. Używki często służą regulowaniu nastroju, podobnie seks. Ze względu na impulsywność oraz intensywność doświadczanych emocji przy słabych umiejętnościach regulacji emocji, osoby z BPD są narażone na różnego rodzaju uzależnienia. Ponadto ryzykowne zachowania seksualne można rozumieć jako próbę aktywizowania endogennego układu opioidowego, który jest bezpośrednio związany z układem nagrody*

*wiecej o tym przeczytasz w artykule J. Rabe-Jabłońskiej i A. Pawełczyk „Rola czynników biologicznych w etiopatogenezie zaburzeń osobowości
typu borderline”

Osoby z BPD to manipulatorzy.

Osoby z borderline często wpływają na innych, ale ich zachowania są zazwyczaj impulsywne, spowodowane strachem, rozpaczą lub inną silną emocją. Badania pokazują, że nie ma statystycznie istotnych różnic między osobami z borderline, a grupą kontrolną w natężeniu makiawelizmu jako cechy. Istotne różnice pojawiły się jednak w stosowaniu taktyk manipulacyjnych*. Możemy to rozumieć w następujący sposób: osoby z borderline to nie manipulatorzy, ale jeśli doświadczają silnych emocji zrobią wszystko by poczuć się lepiej. Wyobraź sobie największe cierpienie jakiego doświadczyłeś/aś w życiu i pomnóż razy trzy, a potem zastanów się co byś zrobił/a, żeby to minęło…

*E. Mandal i D. Kocur „Makiawelizm i taktyki manipulacji podejmowane  przez pacjentów z zaburzeniem osobowości typu  borderline w życiu codziennym i podczas terapii”

Każda osoba z BPD się tnie.

Wiele osób z borderline się okalecza (dane epidemiologiczne wskazują że jest to 50-80% osób z BPD*), ale nie każda. Istnieje wiele sposobów regulowania emocji w sposób mało konstruktywny, nie koniecznie musi to być samookaleczanie się. Zazwyczaj tego typu zachowania są jak antidotum: mają zastąpić ból psychiczny, bólem fizycznym.

* P. Grzegorzewski i K. Kucharska „Komponenty dysregulacji emocji w zaburzeniu osobowości borderline – przegląd najnowszych badań”

Osoby z BPD w końcu popełnią samobójstwo.

Samobójstwo popełnia od 3-10% pacjentów z BPD, zazwyczaj po 30 roku życia i wielu nieudanych próbach leczenia*. Problem jest poważny, każda osoba z BPD ma myśli samobójcze, które mogą doprowadzić do podjęcia próby odebrania sobie życia. Jednak zdecydowana większość pacjentów z BPD nie popełni samobójstwa.

* P. Grzegorzewski i K. Kucharska „Komponenty dysregulacji emocji w zaburzeniu osobowości borderline – przegląd najnowszych badań”

Osoby z BPD nigdy nie stworzą związku z drugą osobą.

To nieprawda. Wiele osób z BDP ma partnera/partnerkę i dzieci. Oczywiście relacja z osobą z borderline nie należy do łatwych. Ciągła huśtawka może prowadzić u bliskich osoby z BPD do konsternacji, zatracenia własnej tożsamości, poczucia bezradności, wstydu, poczucia winy, wycofania, izolacji, niezdrowych nawyków (np. nadużywanie alkoholu), depresji lub współuzależnienia próbując zrobić wszystko, by pomóc ukochanej osobie. Ponadto, osoby z tym zaburzeniem „wybierają” sobie na partnerów osoby, które również mają problemy psychiczne. Częstym związkiem działającym na zasadzie chemii schematów (więcej o chemii schematów), jest relacja „bordera z narcyzem”.

Osoby z borderline podejmując terapię często obawiają się, że terapia zabierze im wszystko. Skoro zdecydowana większość ich zachowań, myśli, emocji jest destrukcyjna, co im zostanie? Terapia tak nie działa… ma na celu zastąpienie destrukcyjnych wzorców tymi bardziej funkcjonalnymi, pozostawiając przy tym wszystkie barwy ich osobowości.

„Odbiło Ci, zbzikowałaś, dostałaś fioła. Ale powiem Ci coś w sekrecie. Tylko wariaci są coś warci” <3

Alicja w Krainie Czarów

Bibliografia:

• Jolanta Rabe-Jabłońska, Agnieszka Pawełczyk „Rola czynników biologicznych w etiopatogenezie zaburzeń osobowości
  typu borderline”
• Barbara Gawda „Cechy zaburzeń osobowości a kontrola emocji negatywnych i regulacja nastroju”
• Elżbieta Januszewska „Osobowość borderline. Historia pojęcia i diagnoza zaburzenia”
• Anna Pastuszak „Strategie regulacji emocji a inteligencja emocjonalna u pacjentów z zaburzeniem osobowości borderline”
• Anna Pastuszak „Regulacja emocji u pacjentów z zaburzeniem osobowości borderline – aktualne kierunki badań”
• Eugenia Mandal, Dagna Kocur „Makiawelizm i taktyki manipulacji podejmowane przez pacjentów z zaburzeniem osobowości typu borderline w życiu codziennym i podczas terapii”
• Piotr Grzegorzewski i Katarzyna Kucharska „Komponenty dysregulacji emocji w zaburzeniu osobowości borderline – przegląd najnowszych badań”
• Joanna Solarz-Bogusławska, Aleksander Araszkiewicz, Wojciech Bogusławski „Emocje i relacje interpersonalne u pacjentów z osobowością typu borderline”
• Olga Sakson-Obada „Związek poczucia ciała z autodestrukcją u osób z borderline”
• Ewa Cwalina „Przegąld Terapii Poznawczo-Behawioralnych stosowanych w leczeniu zaburzeń osobowości typu borderline”
• książka: Paula T. Mason „Borderline. Jak żyć z osobą o skrajnych emocjach”
• książka: Arnoud Arntz, Hannie van Genderen „Terapia schematów w zaburzeniu osobowości typu borderline”